Nghệ nhân Trần Độ – từ người con ưu tú đến bậc thầy gốm Việt

Khi những tuyệt tác gốm sứ Bát Tràng được chọn làm quốc phẩm, quà tặng ngoại giao cho các nguyên thủ quốc gia, người trong nghề luôn nhắc đến một cái tên với sự kính trọng sâu sắc: Nghệ nhân Nhân dân Trần Độ. Ông là người kế thừa 18 đời làm gốm, còn được gọi là “vua men”, người đã phục dựng và nâng tầm những dòng men cổ thất truyền.

Câu chuyện của ông là một huyền thoại về đam mê và sự cống hiến. Hãy cùng Sàn Gốm Bát Tràng khám phá hành trình của người nghệ nhân đặc biệt này để hiểu rõ hơn về giá trị và đẳng cấp ẩn sau những sản phẩm gốm sứ Bát Tràng tinh hoa nhất.

1. Tiểu sử nghệ nhân Trần Độ

Nghệ nhân Trần Văn Độ (thường gọi là Trần Độ) là đời thứ 18 trong dòng họ Trần làm gốm ở Bát Tràng. Ông sinh năm 1957, tại xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm, ngoại thành Hà Nội.

Lớn lên, người có hoa tay của đất tự nguyện theo nghề cha ông. Năm 1975, Trần Độ vào làm công nhân Xí nghiệp gốm sứ Bát Tràng.

Cần mẫn cóp nhặt kinh nghiệm của cha từ năm 10 tuổi và sau đó là kinh nghiệm trong những năm làm thợ tại xí nghiệp gốm, đến năm 29 tuổi, Trần Văn Độ mới thật sự thấy mình đủ độ chín để sống với nghiệp gốm và ông quyết định mở lò sản xuất gốm từ đây.

2. Hành Trình Khổ Luyện: Từ Đứa Con Nhà Nòi Đến Bậc Thầy Phục Dựng Men Cổ

“Từ khi lên 10 tuổi, tôi được cha dẫn vào xưởng sản xuất, cho tập làm những công đoạn như vò đất, bắt vanh… sau đó lại được bác ruột là nghệ nhân giỏi của làng truyền dạy kinh nghiệm pha chế nguyên liệu gốm sứ truyền thống. Thời điểm ấy, bàn tay non nớt của một đứa trẻ phải giã từ những trò chơi cùng chúng bạn đồng trang lứa để làm quen với nghề của cha ông, tôi không có tham vọng trở thành một nghệ nhân gốm như bây giờ”

Đấy là những chia sẻ đầy mộc mạc của người nghệ nhân tài hoa Trần Độ với phóng viên báo Hà Nội Mới. Để thấy, có được sự công nhận tài năng như hôm nay không phải là một điều ngẫu nhiên, may mắn… mà đó là cả một quá trình hình thành và dày công tôi luyện qua năm tháng của người nghệ nhân.

Không có con đường nào trải đầy hoa hồng. Con đường ông chọn là con đường phục dựng lại những dòng gốm Lý – Trần vang bóng, một con đường đầy chông gai mà có người từng nói sau lưng: “Làm cái này thì bán cho ai?”. Bỏ ngoài tai những lời gièm pha, ông dồn hết tâm huyết và tiền bạc vào những mẻ gốm thử nghiệm. Đỉnh điểm của sự hy sinh là khi một mẻ gốm quan trọng sắp chín mà củi trong nhà đã cạn, hai vợ chồng ông đã phải cắn răng chẻ nhỏ một phần chiếc giường cưới kỷ niệm để giữ cho ngọn lửa không tàn.

Trời không phụ lòng người, mẻ gốm đó đã thành công viên mãn. Đó là bài học xương máu về sự dấn thân, về việc dám cháy hết mình vì đam mê mà ông luôn mang theo.

Khi nhìn vào gốm Trần Độ bạn sẽ thấy bóng dáng của gốm men ngọc thời Lý, gốm hoa nâu thời Trần, gốm hoa lam thời Lê và gốm men rạn thời Lê – Nguyễn, như là một “đặc sản” chỉ có riêng của gốm Bát Tràng.

XEM THÊM: Nghệ nhân Trần Nam Tước – người tôn tạo giá trị văn hóa gốm sứ dân tộc

Di Sản Để Lại: Những Đóng Góp Vô Giá Cho Gốm Sứ Việt Nam

Sau hơn nửa thế kỷ tận hiến, di sản của Nghệ nhân Trần Độ không chỉ là những tác phẩm, mà là sự hồi sinh của những giá trị tưởng chừng đã mất. Ông đã làm chủ bí quyết của hơn 60 bài men cổ độc đáo, tái hiện lại hồn cốt của gốm men ngọc thời Lý, gốm hoa nâu thời Trần, gốm hoa lam thời Lê và gốm men rạn thời Lê – Nguyễn.

Ngoài ra, điều mà nghệ nhân Trần Độ tự hào nhất là gốm Bát Tràng đã xuất hiện và lưu dấu ấn trên nhiều địa danh lịch sử của đất nước như Trường Sa, Tòa nhà Quốc hội, những di tích lịch sử,… ; được đại diện cho Việt Nam làm quà tặng cho nhiều chính khách khắp thế giới.

XEM THÊM: Nghệ nhân Ưu tú Tô Thanh Sơn – thu cả vũ trụ vào một cái chén nhỏ.

Các giải thưởng và thành tựu của nghệ nhân Trần Độ

Những thành tựu và giải thưởng danh giá của ông đã trở thành niềm tự hào của cả làng nghề:

• Huy chương “Bàn tay vàng” do Liên hiệp HTX Thủ công nghiệp Trung ương tặng năm 1990.
• Giải thưởng Đôi bàn tay vàng của Hội Mỹ thuật Đông Dương (1999).
• Giải thưởng Hà Nội vàng do Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng cùng ban tổ chức Hội chợ Doanh nghiệp VN hướng tới 1000 năm Thăng Long – Hà Nội phong tặng (2002);
• Giải vàng Ngôi sao Việt Nam (Hội Mĩ thuật Việt Nam) (2002).
• Năm 2005, trong chuyến thăm cấp nhà nước của Thủ tướng Phan Văn Khải, sản phẩm gốm Trần Độ được dùng làm quà tặng cho các nguyên thủ quốc gia của Hoa Kỳ và Canada. Trong số những món quà quý giá đó, phải kể đến “lư gốm thời Nguyễn” và “đôi lọ hoa thờ thời Trần” đã được Thủ tướng Phan Văn Khải trân trọng trao tặng Tổng thống Hoa Kỳ George Bush và vợ chồng Thủ tướng Canada.
• Nhân dịp kỷ niệm 1000 năm Thăng Long – Hà Nội, nghệ nhân Trần Độ vinh dự được tham gia chương trình hiến tặng linh vật gốm “Rùa vàng” nặng hơn 4 tấn. Linh vật “Thần Rùa vàng” được tạo tác theo nguyên bản rùa thiêng ở Hồ Gươm. Gốm “Thần Rùa vàng” chính thức được rước từ làng Bát Tràng về đền Ngọc Sơn (Hồ Gươm).
• Năm 2010, được đại diện cho các nghệ nhân của làng gốm Bát Tràng trao tặng tượng “Phật hoàng Trần Nhân Tông” cho Đại học Harvard Hoa Kỳ. Bức tượng đã được trưng bày tại Đại học Harvard với thông điệp Hòa bình cho thế giới.
• Nhận được lời mời tham dự chính thức của Thủ tướng Chính phủ Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 36 tại Đà Nẵng diễn ra vào khoảng tháng 11 năm 2020. Tại sự kiện, thay mặt làng Bát Tràng trưng bày các sản phẩm gốm.
• Đặc biệt, lần đầu tiên xuất bản và trưng bày bộ sưu tập “Dấu ấn triều Nguyễn”. Đây được xem là một món quà để chào đón kì Đại hội thứ 13 của Đảng cộng sản Việt Nam. Bộ sưu tập “Dấu ấn triều Nguyễn” sẽ được trưng bày chào đón năm mới 2021 tại cố đô Huế.

Chừng nào đôi tay chưa mỏi, chừng đó người nghệ nhân tài hoa này còn tận hiến cho công việc và mảnh đất mà ông gắn bó, mê say. 

Khám Phá Các Dòng Sản Phẩm Cao Cấp Đặc Trưng Của Nghệ Nhân Trần Độ

Để cảm nhận rõ hơn di sản này, Sàn Gốm Bát Tràng xin giới thiệu những dòng sản phẩm cao cấp, nơi vẻ đẹp của các loại men cổ được thể hiện rực rỡ nhất:

• Lục bình men cổ: Các sản phẩm lục bình men ngọc, men rạn đắp nổi, tái hiện lại vẻ đẹp uy nghi, trang trọng của các triều đại xưa.

• Sản phẩm chế tác vàng: Bình tỏi, chóe thờ được đắp nổi và dát vàng/vẽ vàng 24K, thể hiện sự quyền quý và đẳng cấp tuyệt đối.

• Sản phẩm men hỏa biến: Dòng men nghệ thuật độc bản, nơi mỗi tác phẩm là một tuyệt tác duy nhất, thể hiện tinh thần sáng tạo không ngừng.

Trần Độ là 1 trong những nghệ nhân gốm giỏi nhất của nước ta. Mỗi tác phẩm gốm sứ cao cấp là một câu chuyện về đam mê và di sản. Hãy để Sàn Gốm Bát Tràng giúp bạn lựa chọn một kiệt tác xứng tầm, mang trong mình tinh hoa của những nghệ nhân huyền thoại.