Men Gốm Bát Tràng: Khám Phá Bí Mật Tạo Nên Vẻ Đẹp & Đẳng Cấp

Men gốm là “lớp áo” bên ngoài quyết định giá trị và vẻ đẹp của tác phẩm gốm sứ. Men gốm tạo nên màu men lam trầm mặc, vết rạn cổ kính hay ánh hỏa biến kỳ ảo,… Màu men là sự kết tinh của kỹ thuật và bí quyết của làng gốm Bát Tràng.

Hãy cùng Gốm Bát Tràng giải mã bí mật đằng sau những dòng men Bát Tràng trứ danh, để hiểu tại sao chúng lại được giới sành gốm sứ trân trọng và săn tìm đến vậy.

Men Gốm Là Gì? Lớp Áo Quyết Định Hồn Cốt Sản Phẩm

Về bản chất, men gốm là một lớp áo mỏng tựa thủy tinh, với độ dày được kiểm soát chặt chẽ, thường chỉ từ 0.15 – 0.4 mm. Lớp men được phủ lên bề mặt xương gốm và nung chảy ở nhiệt độ cao.

Lớp men này quyết định đến màu sắc và độ bóng. Ngoài ra, men gốm còn là một “tấm khiên” vững chắc, quyết định đến 4 yếu tố cốt lõi của sản phẩm hoàn mỹ:

• Vẻ đẹp: Tạo ra màu sắc, hoa văn và độ bóng láng mịn.
• Độ bền: Tăng độ cứng cho bề mặt, giúp sản phẩm chống trầy xước hiệu quả.
• Tính tiện dụng: Tạo ra một bề mặt không thấm nước, giúp việc cọ rửa, vệ sinh trở nên dễ dàng.
• Sự an toàn: Ngăn cách thực phẩm tiếp xúc trực tiếp với xương gốm, đảm bảo an toàn tuyệt đối cho sức khỏe.

Mỗi bài men là công thức bí truyền, là sự kết hợp của nhiều loại khoáng chất (như trường thạch, thạch anh) và oxit kim loại khác nhau. 

Công thức và kỹ thuật tráng men chính là bí quyết tạo nên những dòng sản phẩm độc đáo và đẳng cấp tại các nhà xưởng Bát Tràng. Với nhiều gia đình, các bài men gốm quý là bảo vật gia truyền và không được truyền ra ngoài.

Khoa Học Đằng Sau Lớp Men Hoàn Hảo

Để tạo ra một lớp men hoàn hảo, các nghệ nhân phải làm chủ được những đặc tính vật lý và hóa học phức tạp.

Sự Tương Thích Với Xương Gốm (Hệ số giãn nở nhiệt)

Để lớp men bám chặt vào xương gốm như một khối thống nhất, hệ số giãn nở vì nhiệt của chúng phải tương thích tuyệt đối. Nếu không, sản phẩm sẽ bị nứt vỡ khi nung hoặc làm nguội. 

Đây chính là bí quyết chống nứt vỡ, đảm bảo sản phẩm chịu được sốc nhiệt và bền bỉ vĩnh cửu. Kỹ thuật làm men rạn trứ danh cũng chính là nghệ thuật kiểm soát sự chênh lệch này một cách có chủ đích.

Độ Chảy Lỏng & Phủ Đều

Ở một nhiệt độ nhất định, men phải có khả năng chảy lỏng đồng nhất để phủ đều khắp bề mặt sản phẩm. 

Độ chảy lý tưởng sẽ tạo ra một lớp men mịn màng, không vón cục, không có khuyết điểm, quyết định đến vẻ đẹp không tì vết của sản phẩm.

Nhiệt độ nóng chảy của men

Nhiệt độ nóng chảy này phụ thuộc vào hàng loạt yếu tố trong công thức pha chế:

• Tỷ lệ các oxit kiềm (Na₂O, K₂O) và Silic đioxit (SiO₂).
• Hàm lượng Nhôm oxit (Al₂O₃).
• Sự có mặt của Boron oxit (B₂O₃).
• Độ mịn của phối liệu men.

Bí Quyết Từ Nguyên Liệu Tuyển Chọn

Nguyên liệu chế tác men là một công thức phức tạp, kết hợp từ nhiều nguồn:

• Khoáng chất: Trường thạch, thạch anh (cát), đá vôi,…
• Thành phần dẻo: Đất sét, cao lanh,…
• Chất trợ dung & tạo màu: Các oxit kim loại (sắt, đồng, coban,…) và các chất công nghiệp (borax,…).

Việc gia giảm tỷ lệ của từng thành phần chính là bí quyết gia truyền, tạo nên những bài men độc đáo chỉ có tại Bát Tràng.

Các Cách Phân Loại Men Gốm Trong Giới Chuyên Môn

Trong thế giới gốm sứ, men được phân loại theo nhiều cách khác nhau để thể hiện sự đa dạng và phức tạp của nó:

• Theo nhiệt độ nung: Men nhiệt độ thấp (dưới 1100°C) và men nhiệt độ cao (trên 1200°C). Gốm sứ Bát Tràng cao cấp luôn thuộc dòng men nhiệt độ cao.
• Theo đặc điểm bề ngoài: Men trong suốt, men mờ, men rạn, men kết tinh, men chảy,…
• Theo thành phần hóa học: Men fenspat, men vôi, men chì-bo,…

Các Dòng Men Chính Tại Bát Tràng

Dưới đây là 8 dòng men đã làm nên tên tuổi của Bát Tràng qua hàng trăm năm, mỗi loại mang một vẻ đẹp và một câu chuyện riêng.

Men chảy

Men chảy thường được nghệ nhân sử dụng trang trí trên các sản phẩm gốm mịn. Đặc tính của dòng men này là sự kết hợp của nhiều lớp men có độ chảy khác nhau, khi nung nóng tạo ra những dải màu loang tự nhiên, đầy ngẫu hứng.

Men sần

Men sần được tạo ra bằng cách thêm vào lớp men bóng một số loại oxit khó chảy hay oxit màu. Ví dụ như Cr2O3, TiO2, CuO, Fe2O3 với một lượng khoảng 10% đến 30% hoặc SnO2 khoảng 10%. 

Khi được nung ở mức nhiệt độ thích hợp, các chất này sẽ phân bố đều khắp bề mặt men gốc nhưng không bị tan lẫn. Khi nguội, các phần tử này sẽ tạo bề mặt men có độ nhám nhẹ, không bóng bẩy, mang lại cảm giác chân thật, mộc mạc và rất hiện đại.

Men lam

Là loại men xuất hiện “đời đầu” ở làng gốm Bát Tràng vào khoảng thế kỷ 14. Với sắc xanh coban đặc trưng, men lam thể hiện sự trang trọng, uy nghiêm và cổ điển.

Đây là dòng men thường được sử dụng nhất cho các sản phẩm đồ thờ cúng, đĩa trưng bày hay các bộ ấm chén mang phong cách truyền thống.

Men nâu

Men nâu là loại men sử dụng đầu tiên ở làng nghề gốm sứ Bát Tràng. Dù ở thời điểm hiện đại, nhiều người vẫn hướng về tự nhiên và yêu thích nét văn hóa hoài cổ. Vậy nên, sắc nâu dân dã vẫn được sử dụng rộng rãi trong những thiết kế nội thất làm bằng gỗ.

Mang sắc màu của đất, men nâu gợi lên cảm giác gần gũi, mộc mạc và một chút hoài niệm. Với bề mặt hơi sần đặc trưng, men nâu hoàn hảo cho các sản phẩm như chum rượu, vại, tháp thờ và các vật phẩm trang trí trong không gian nội thất gỗ, sân vườn.

Men rêu

Nguyên liệu men rêu khá giống với men lam. Nhưng phải kết hợp thêm nhiều loại đá với nhiều sắc màu khác nhau mới tạo nên sắc xanh rêu đặc trưng.

Men rêu xuất hiện vào khoảng thế kỷ 14. Được nung ở mức nhiệt 1200 – 1300 độ C. Loại men này thường được sử dụng trong trang trí họa tiết cho nhiều sản phẩm. Bao gồm đế long đình, ngói, gạch thông gió, vẽ mây… Men rêu khi được pha đúng tỷ lệ và đúng cách sẽ tạo nên màu sắc vô cùng đẹp mắt và tinh tế.

Men rạn

Men rạn là loại men được tạo ra do sự chênh lệch của độ co giữa xương gốm và men. Xuất hiện từ khoảng thế kỷ 16 tại các lò gốm Bát Tràng. Với nguyên liệu chính là đá trường thạch, đá vôi,… nghiền nhỏ được phủ lên toàn bộ bề mặt sản phẩm rồi đun ở nhiệt độ khoảng 1100-1200 độ C.

Những vết rạn được tạo ra từ sự chênh lệch độ co ngót giữa men và xương gốm, tạo ra một vẻ đẹp độc bản, cổ kính không thể sao chép. Men rạn là lựa chọn hàng đầu cho các bộ đồ thờ cúng cao cấp, lục bình phong thủy và các vật phẩm sưu tầm giá trị.

Men ngọc

Men ngọc là màu xanh khi pha trộn giữa FeO và Fe2+. Có thể bị khử một phần về Fe. Trên thực tế, màu sắc của men ngọc thường ở nhiều trạng thái. Từ lục xám nhẹ đến lục ngả vàng.

Với màu xanh ngọc bích trong trẻo và thanh thoát, men ngọc là biểu tượng của sự tinh tế và sang trọng. Màu men này làm tôn lên vẻ đẹp của các bộ đồ ăn cao cấp, bộ ấm chén quà tặng và các loại bình hoa nghệ thuật.

Men hoả biến

Men hoả biến là một loại men gốm sứ độc đáo, được tạo ra bởi sự tương tác của oxit sắt, titan và nhiệt độ cao trong quá trình nung gốm. Khi nung ở nhiệt độ cao, men hoả biến sẽ thay đổi màu sắc tùy theo nhiệt độ của ngọn lửa, tạo ra các sản phẩm gốm sứ có màu sắc độc nhất vô nhị và vẻ đẹp nghệ thuật.

Các loại lò gốm khác nhau, nhiệt độ mỗi vùng trong lò khác nhau tạo sự biến thiên nhiệt độ tạo màu sắc riêng

Tư Vấn Lựa Chọn Men Gốm Phù Hợp Phong Cách Của Bạn

• Cho không gian thờ cúng trang nghiêm: Hãy ưu tiên Men Rạn và Men Lam vì sự cổ kính, uy nghi và chiều sâu tâm linh mà chúng mang lại.
• Cho không gian sống hiện đại, tinh tế: Men Ngọc và các dòng Men Trắng cao cấp sẽ là lựa chọn hoàn hảo, mang lại vẻ đẹp sang trọng và thanh lịch.
• Cho phong cách hoài cổ, mộc mạc: Men Nâu sẽ là điểm nhấn ấm cúng, hài hòa với nội thất gỗ và không gian truyền thống.
• Để làm quà tặng độc đáo & đẳng cấp: Men Hỏa Biến là lựa chọn số 1. Tặng một sản phẩm men hỏa biến nghĩa là bạn đang trao đi một tác phẩm duy nhất, thể hiện sự trân trọng và khác biệt.

Tại Sàn Gốm Bát Tràng, chúng tôi có đầy đủ các dòng men di sản để đáp ứng mọi nhu cầu. Liên hệ đến hotline 0945.998.007 nếu có nhu cầu đặt hàng nhé!